ლავანდის დინამიური ისტორია, დაწყებული მისი კულინარიული გამოყენების სამხედრო მიზნებით დამთავრებული, ადასტურებს, რომ ამ მცენარემ უფრო მეტი გავლენა მოახდინა, ვიდრე უბრალოდ ფერის ჩრდილის სახელზე. ამ მრავალმხრივი მცენარის ისტორიის შესწავლით დაინახავთ, რომ მას საუკუნეების მანძილზე იყენებდნენ მისი მრავალი სასარგებლო თვისების გაცნობიერების გარეშე. წაიკითხეთ, რომ გაიგოთ მეტი ლავანდის გამოყენებისა და მისი სარგებლობის შესახებ.

ლავანდა

ლავანდა, ასევე ცნობილი როგორც Lavandula angustifolia, არის კაშკაშა აყვავებული მცენარე Lamiaceae-ს ოჯახიდან. ლავანდის ახლო ნათესავებში შედის კულინარიული ბალახები, როგორიცაა როზმარინი, რეჰანი, ორეგანო, თიამი და სალბი. მცენარის სიმაღლე 1 მ-ს აღწევს, მის ფოთლებს მოვერცხლისფრო-მომწვანო ელფერი აქვს. ლავანდას აქვს ღია მეწამული ყვავილები, აქედან მოდის ჩრდილის სახელი – ლავანდა.
ლავანდა იზრდება ხმელთაშუა ზღვაში, ახლო აღმოსავლეთში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, კაბო ვერდესა და კანარის კუნძულებზე. ის ასევე გვხვდება აზიაში, რუსეთში, ავსტრალიასა და ამერიკაში, სადაც მისთვის საკმაოდ ხელსაყრელი კლიმატია. ლავანდას ურჩევნია ზომიერი კლიმატი მზიანი ზაფხულით და მშრალი, რბილი ზამთრით.

ეს მცენარე ძალიან გამძლეა და მშრალ პირობებში იზრდება. ურჩევნია მზიანი ამინდი და ძალიან მგრძნობიარეა მაღალი ტენიანობის მიმართ. ლავანდა ასევე ხარობს მშრალ, კლდოვან ნიადაგში. ხმელთაშუა ზღვის კლიმატი იდეალურია ლავანდის გასაშენებლად, მსოფლიოში ყველაზე მაღალი ხარისხის მცენარეები სწორედ ამ რეგიონიდან მოდის.

ლავანდის ისტორია

ლავანდის პირველი ნახსენები ხელნაწერებში 2500 წლის წინ გაკეთდა! ძველი ეგვიპტელები მას იყენებდნენ მუმიფიკაციისთვის და არომატული მიზნებისთვის. ლავანდის კვალი აღმოაჩინეს ეგვიპტის ფარაონის ტუტანხამენის სამარხშიც კი. ძველი რომაელები იყენებდნენ ლავანდას აბანოში და სამრეცხაოში მისი დამამშვიდებელი სურნელისთვის. გამოყენების ეს ორი მეთოდი აქტუალურია ჩვენს დროში.

ორთქლის დისტილაციის ტექნოლოგიის შემუშავების შემდეგ, ჰილდეგარდმა ბინგენმა, მატიოლიმ და პარაცელსუსმა აღწერეს ლავანდის ეთერზეთის გამოყენება, როგორც თავის ტკივილისა და კბილის ტკივილის სამკურნალო საშუალება (Kroeber 1935, Madaus 1938). ეს არ არის ერთადერთი, რისთვისაც ლავანდას იყენებდნენ… ლავანდის ზეთს ტრადიციულად იყენებენ ბავშვების დასამშვიდებლად! ლავანდის წყლის ეს ეფექტი აღწერილია 1608 წელს რემბერტ დოდუნსის მიერ.

ლავანდის მაღალი კონცენტრაციის მოქმედება უტოლდებოდა ნარკოტიკულ ეფექტს (Guillemain et al. 1989). Lavandula officinalis-ის ყვავილები და ეთერზეთი გამოიყენებოდა მთელ ევროპაში მათი დამამშვიდებელი ეფექტისთვის (Weiss & Fintelmann 1999). ლავანდის ყვავილების ასეთი ფიტოთერაპიული გამოყენების მაგალითი მოხსენიებულია ლეკლერკმა საფრანგეთში (1966 წ.).
ლავანდის ზეთი ბაზარზე იყიდება და გამოიყენება როგორც აბაზანის პროდუქტი 1976 წლიდან. 2009 წელს, ლავანდის ზეთის რბილი გელები დამტკიცდა გერმანიაში, როგორც ოფიციალური პროდუქტი ბაზარზე. ამას წინ უძღოდა შაქარში ლავანდის წვეთების დამატების ტრადიცია (ESCOP 2009; British Herbal Farmacopoeia 1983, იგულისხმება ბრიტანეთის ფარმაცევტული კოდექსი BPC 1973).

ლავანდის სახელის ეტიმოლოგია

ამ მცენარის ბოტანიკური სახელი მომდინარეობს ლათინური სიტყვიდან lavare, რაც ნიშნავს “გარეცხვას”. ძველ დროში ადამიანებმა არ იცოდნენ ლავანდის ქიმიური შემადგენლობის შესახებ. ამის მიუხედავად, ისინი იყენებდნენ მას სამრეცხაოდ და პარფიუმერიაში, განსაკუთრებით ხმელთაშუა ზღვის რეგიონში, სადაც მცენარე ფართოდ იყო ხელმისაწვდომი. ლავანდას ხშირად უჯრებში ინახავდნენ ტანსაცმლის სურნელებისთვის. რაც უფრო ნაკლები ადამიანი იცავდა ჰიგიენას, მით მეტი პარფიუმერია იყო საჭირო და, შესაბამისად, მეტი ლავანდა! ლეგენდის თანახმად, კლეოპატრამ გამოიყენა ლავანდის არომატული თვისებები მარკ ანტონის საცდუნებლად.

ლავანდა ლიტერატურაში

მსოფლიოს უძველეს წიგნში, გუტენბერგის ბიბლიაში, ლავანდა მოხსენიებულია, როგორც სხეულის სუნამო. ახალი აღთქმა მოგვითხრობს, თუ როგორ წაუსვა მარიამმა ლავანდის ზეთი იესოს კანზე. შემდგომში იგივე რიტუალი ჩატარდა მისი გარდაცვალების შემდეგ.

მე-16 საუკუნის ისტორიულ ანეგდოტებში აღნიშნულია, რომ შავი ჭირის მწვერვალზე ლავანდასა და ალკოჰოლს იყენებდნენ სამედიცინო ხელთათმანების დეზინფექციისთვის. იგივე ანეკდოტები ვარაუდობენ, რომ ამ ხელთათმანების გამოყენება მნიშვნელოვნად ამცირებს მფლობელს დაავადების დაინფიცირების შანსებს. იმავე პერიოდის სხვა ანეგდოტებში ნათქვამია, რომ ლავანდის მკრეფები და მინდვრის მუშები გაცილებით ნაკლებად ავადდებიან.
ჭირის მკურნალები აავსებდნენ ნიღბებს ლავანდისა და სხვა არომატული ბალახებით, იმ იმედით, რომ სურნელი დაიცავდა მათ დაავადებისგან. ანალოგიურად, ბანაობისთვის სუნამოების გამოყენებით, ხალხს სჯეროდა, რომ მცენარის სუნი თავიდან აიცილებდა ავადმყოფობას. მას შემდეგ მედიცინაში ბევრი რამ შეიცვალა!

ხმელთაშუა ზღვის რეგიონის ექიმები იყენებდნენ ლავანდას სამკურნალო მიზნებისთვის, მათ შორის ჭრილობებისა და დამწვრობის გასაწმენდად და სამკურნალოდ. ძველი ბერძნები ლავანდას ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებად თვლიდნენ და ძილის გასაუმჯობესებლადაც იყენებდნენ.

ლავანდა და ლავანდი

ლავანდის ყველა სახეობა არ არის ერთნაირი: მნიშვნელოვანია აღინიშნოს განსხვავება ლავანდასა და ლავანდას შორის. ლავანდის ბოტანიკური სახელი, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც ინგლისური ლავანდა, არის Lavandula angustifolia. ლავანდინი არის მცენარე, რომელიც მიიღება ლავანდის სხვა სახეობების შეჯვარებით. ლავანდინის ყვავილები ნაცრისფერი ფერისაა და უფრო მეტ ზეთს გამოიმუშავებს, ვიდრე ინგლისური ლავანდა. მის ზეთს ლავანდის სუნი აქვს, მაგრამ უფრო მკვეთრი, გარკვეულწილად კამფორული სუნით. ლავანდინის ზეთი ასევე განსხვავდება ქიმიური შემადგენლობით და არ გააჩნია იგივე თვისებები, რაც ინგლისური ლავანდის ზეთს. ინგლისური ლავანდის წლიური წარმოება მსოფლიოში მხოლოდ 200 მეტრულ ტონას შეადგენს. შედარებისთვის, ლავანდინის მსოფლიოში წლიური წარმოება 1000 მეტრულ ტონას შეადგენს – თითქმის ხუთჯერ!

ლავანდინი

ყველა ჰიბრიდის მსგავსად, ლავანდინი სტერილურია. მცენარე მრავლდება კალმებით. ეს ნიშნავს, რომ მცენარეები იდენტურია, მათი კალმები შეიძლება გამოყენებულ იქნას “კლონების” შესაქმნელად, ჩვეულებრივი ლავანდის “მოსახლეობის” საპირისპიროდ.
ლავანდინი იზრდება ბულგარეთში, ესპანეთში, საფრანგეთში, იტალიაში, ბალკანეთში, ავსტრალიაში და ტასმანიაში. ბულგარეთი ამ სიაში წამყვან პოზიციას იკავებს და მსოფლიოში ლავანდის მთავარი მიმწოდებელია. ლავანდინი საუკეთესოდ იზრდება მჟავე ნიადაგში, ინგლისური ლავანდა კი უპირატესობას ტუტე ნიადაგს ანიჭებს. დიდი კომერციული მეურნეობებიდან დიდი რაოდენობით ლავანდის მოსავალს იღებენ. ლავანდის ფერმერები მოსავლის აღებისთვის სპეციალურ მანქანა-დანადგარებს იყენებენ. ღეროები ჯერ იჭრება და შემდეგ იგზავნება მისაბმელით, რომელიც მათ გადამამუშავებელ ქარხანაში აწვდის. კრეფის ეს მეთოდი უფრო მეტ სტრესს აყენებს მცენარეს, ვიდრე ხელით კრეფა. თუმცა ერთი კომბინატი 100-ზე მეტი ადამიანის საქმეს ასრულებს.

ლავანდის მოყვანა და მოყვანა

ლავანდა ყვავილობს ზაფხულის შუა რიცხვებში – მოსავლის აღების შესანიშნავი დროა. ინგლისური ლავანდის ყვავილები გამოიყენება საუკეთესო ზეთის დასამზადებლად, ხოლო მცენარის ფოთლები უფრო დაბალი ხარისხის ზეთის მისაღებად. ინგლისური ლავანდის ყვავილებიდან მიიღება მაღალი ხარისხის ეთერზეთი, რომელიც გამოიყენება მედიცინასა და პარფიუმერიაში. საფრანგეთში მოყვანილი ლავანდის უმეტესი ნაწილი შემდეგ გამოიყენება პარფიუმერულ და კოსმეტიკურ ინდუსტრიაში.

მოსავლის აღების შემდეგ ლავანდა მოთავსებულია უჟანგავი ფოლადის დიდ კონტეინერში. კონტეინერი თბება და მაღალი ტემპერატურის გავლენით ყვავილები იწყებენ ზეთის გამოყოფას, რომელიც ორთქლთან ერთად ამოდის. შემდეგ ორთქლს აცივებენ, რომ ზეთი გამოეყოს მისგან, რის შემდეგაც ზეთს ასხამენ სპეციალურ ჭურჭელში, სადაც ინახება რამდენიმე თვის განმავლობაში. ლავანდის ზოგიერთი მწარმოებელი ცდილობს დააჩქაროს ეს პროცესი ზეწოლის გამოყენებით. იმისდა მიუხედავად, რომ ეს მეთოდი გაცილებით ნაკლებ დროს მოითხოვს, მიღებული ზეთის ხარისხი გაცილებით უარესი იქნება. ყველაზე დაბალი ტემპერატურა და არანაირი წნევა გამოიყენება უმაღლესი ხარისხის ლავანდის ზეთის მისაღებად

ლავანდის სამკურნალო თვისებები

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ლავანდას იყენებდნენ სამკურნალო და არომატული მიზნებისთვის ძველ ბერძნულ, რომაულ და ეგვიპტურ ცივილიზაციებში. შუა საუკუნეებში ლავანდას აფასებდნენ ანტისეპტიკური, დამამშვიდებელი, ანთების საწინააღმდეგო და ანტიოქსიდანტური თვისებებით. მალე ეს მცენარე მკვლევარების ინტერესის ობიექტი გახდა. მიუხედავად იმისა, რომ კლინიკურ კვლევებში არ არის მოწოდებული ყოვლისმომცველი ინფორმაცია, მცენარეული საშუალებების ეფექტურობა, რომლებიც შეიცავს ლავანდის ზეთს, საკმაოდ სავარაუდოა. HMPC-ის (ევროპული მცენარეული მედიკამენტების კომიტეტის) თანახმად, არსებობს მტკიცებულება, რომ ეს დანამატები უსაფრთხოდ გამოიყენება მინიმუმ 30 წლის განმავლობაში. ევროპული მედიკამენტების სააგენტოს ცნობით, დანიშნულებისამებრ გამოყენება არ საჭიროებს სამედიცინო ზედამხედველობას. მოდით გადავხედოთ ლავანდის შესახებ ბოლოდროინდელ კვლევებს.

1. ანტისეპტიკური: ლავანდის ისტორიული გამოყენება ჭრილობებისა და დამწვრობის სამკურნალოდ.
2. შფოთვის შემსუბუქება: ეხმარება თუ არა ლავანდა შფოთვას?
3. ლავანდა დასვენებისთვის
4. ლავანდა ძილისთვის
5 ლავანდა კუნთების ტკივილისთვის
6 ლავანდის ანტიოქსიდანტური თვისებები.
7 ლავანდა თავის ტკივილისთვის
8. ლავანდას იყენებენ ვეტერინარულ პრაქტიკაში.

ასე რომ დასკვნა. ლავანდა დედა ბუნების საჩუქარია. მშვენიერი მცენარეა და პოპულარულია ათასობით წლის განმავლობაში. იმისდა მიუხედავად, რომ ადამიანებს არ ჰქონდათ საკმარისი ცოდნა ამ სურნელოვანი მცენარის სრული სარგებლობის გამოსაყენებლად, მეცნიერება ნელ-ნელა გვიხსნის საიდუმლოებას მისი შთამბეჭდავი შესაძლებლობების შესახებ.