საპნის ისტორია 6 ათას წელზე მეტია. საპონი არ იყო ცნობილი უძველესი სამყაროსთვის: ძველი ბერძნები სხეულის გასაწმენდად წვრილ ქვიშას იყენებდნენ, როგორც სკრაბს, ძველი ეგვიპტელები კი სახეს წყალში გახსნილი ფუტკრის ცვილით იბანდნენ. საპნის გამოგონების ორი ვერსია არსებობს. საპნის დამზადება ძველ შუმერებში პირველი ვერსიით, საპონი პირველად გაჩნდა შუმერულ ცივილიზაციაში. მე-19 საუკუნის ბოლოს მესოპოტამიაში გათხრების შედეგად აღმოაჩინეს უძველესი ქალაქები, რომლებიც მოხსენიებულია ბიბლიაში – ერიდუ, ბაბილონი, აქად, ლაგაში. არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს დიდი რაოდენობით თიხის ფირფიტები, რომელთა ასაკი 5800 წელს აჭარბებდა. შუმერული ლურსმული დამწერლობის გაშიფვრის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ ამ ტაბლეტებში ჩაწერილია შუმერული ცივილიზაციის ისტორია, რომელიც არსებობდა თანამედროვე ერაყის ტერიტორიაზე. შუმერული დოკუმენტები ასევე აღწერს დედამიწის ისტორიას ნახევარი მილიონი წლის განმავლობაში.
გასაკვირია, რომ შუმერული თიხის ერთ-ერთ ფილაზე, რომელიც თარიღდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 2500 წლით, აღწერილია საპნის დამზადების პროცესი. ხის ნაცრისა და წყლის ნარევს ადუღებდნენ, შემდეგ მასში დნებოდნენ ცხიმს და იღებდნენ საპნის ხსნარს. საპნის დამზადება ძველ რომში სხვა ვერსიით, საპონი რომში გამოიგონეს. თანამედროვე იტალიაში გათხრების დროს, პომპეის ნანგრევებს შორის, არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს ნამდვილი საპნის ქარხნები. არსებობს ვერსია, რომ თავად სიტყვა “საპონი” (ინგლისურად – საპონი) წარმოიქმნა საპონის მთის სახელიდან, სადაც ძველი რომაელები მსხვერპლს სწირავდნენ ღმერთებს. რომის მკვიდრებმა ამ მთაზე მიიყვანეს გარეული ცხოველები, პირუტყვი, ფრინველები და დაწვეს, ღმერთებმა კი საჩუქრები ცეცხლით მიიღეს. ცხოველური ცხიმისა და ხის ფერფლის დაუწვავი ნარჩენების ნაზავი თიხასთან ერთად მდინარე ტიბრში ჩაედინა. ქალები, რომლებიც იქ რეცხავდნენ ტანსაცმელს, შენიშნეს, რომ ამ ნარევით ჭუჭყი უფრო ადვილად ირეცხებოდა. „ღმერთების საჩუქარი“ დაიწყო ტანსაცმლის რეცხვისა და რეცხვისთვის გამოყენება.
სისუფთავე და საპონი შუა საუკუნეების ევროპაში შუა საუკუნეების ევროპაში რეცხვა არაპოპულარული იყო – ასეთი უბედურება ევროპელს დაახლოებით წელიწადში ერთხელ ემართებოდა. დანარჩენი დრო საკმარისი იყო ცურვისთვის. სწორედ შუა საუკუნეებში გამოიგონეს ევროპაში სუნამოები – მხოლოდ უსიამოვნო სუნის წინააღმდეგ საბრძოლველად. გარეცხვის პროცესს ეკლესიაც არ წაახალისა, პირიქით, დაგმო. ითვლებოდა, რომ გარეცხვის შემდეგ ადამიანი აშორებს მის მიერ ნათლობის დროს მიღებულ მადლს. ნათლობამ ერთხელ და სამუდამოდ უნდა გარეცხოს ქრისტიანი – პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობით. სისუფთავის მოდა ევროპაში შემოიტანეს ჯვაროსნულმა რაინდებმა, რომლებიც ჯვაროსნული ლაშქრობების დროს არაბულ ქვეყნებს ეწვივნენ. 1424 წელს იტალიაში პირველი მყარი საპონი მომზადდა.ამ დრომდე იტალიური მყარი საპონი მსოფლიოში ერთ-ერთ საუკეთესოდ ითვლება. მაშინ საპონი ფუფუნების ნივთად ითვლებოდა – მას მხოლოდ სასულიერო პირებისა და თავადაზნაურობის წარმომადგენლები იყენებდნენ. საფრანგეთში, მეფე ლუი XIV-ის, მზის მეფის, მეფობის დროს, მეფის დილის წყლის ყველა წესი შედგებოდა მხოლოდ ქუთუთოების წყლით დატენიანებისგან. ამბობენ, რომ ლუი XIV ზოგადად მხოლოდ ორჯერ იბანავა მთელი ცხოვრების განმავლობაში – შემდეგ კი მისი ექიმის დაჟინებული რეკომენდაციით. მაგრამ ესპანეთის დედოფალი იზაბელა კასტილიელი ისტორიაში შევიდა უჩვეულო აღთქმით, რომელიც მან დადო, როდესაც კასტილიური ჯარები შევიდნენ გრანადის ხეობაში. დედოფალმა პირობა დადო, რომ არ შეცვლიდა პერანგს მანამ, სანამ კასტილიის დროშა არ აღიმართებოდა გრანადაზე. დღითი დღე თოვლივით თეთრი პერანგი ფუჭდებოდა და მონაცრისფრო-მოყვითალო ფერს იღებდა. მას შემდეგ ესპანელებმა ამ დახვეწილ ჩრდილს “ფერი იზაბელი” უწოდეს. ქალაქის აღების შემდეგ, რომლის ალყა რვა თვე გაგრძელდა, დედოფალმა თავი დაიბანა – როგორც დაჰპირდა.
მე-13 საუკუნიდან სარეცხი საშუალებების – პირველ რიგში, მყარი საპნის – წარმოება პოპულარობას იძენს ჯერ საფრანგეთში, შემდეგ კი ინგლისში. ინგლისის მეფემ ჰენრი IV-მ კანონიც კი გამოსცა, რომელიც საპნის მწარმოებელს სხვა ხელოსნებთან ერთად ღამის გათევას უკრძალავდა: საპნის დამზადების მეთოდი საიდუმლოდ ინახებოდა.
სამრეწველო მასშტაბით, საპნის წარმოება განვითარდა მხოლოდ აღჭურვილობის გამოგონების შემდეგ, რამაც შესაძლებელი გახადა საპნის დიდი მოცულობის წარმოება. საპნის დამზადების ცენტრებია იტალიის ქალაქი ვენეცია და საფრანგეთის მარსელი.
VII და VIII საუკუნეებში. არაბებმა უკვე აითვისეს საპნის დამზადების ხელოვნება, რომელიც ისლამთან ერთად ჯერ ესპანეთში, შემდეგ კი ევროპაში გაავრცელეს. პირველი ევროპული საპნის მწარმოებელი გილდიის ჩანაწერები ამ დროიდან თარიღდება. არაბები საპონს ამზადებდნენ მცენარეული ზეთებისგან, როგორიცაა ზეითუნის ზეთი და ზოგიერთი არომატული ზეთი, როგორიცაა თიმის ზეთი. VII საუკუნის დასაწყისიდან საპონი იწარმოებოდა ნაბლუსში (პალესტინა), კუფაში (ერაყი) და ბასრაში (ერაყი). არაბული საპონი მზადდებოდა ფერადი და არომატიზებული, საპნის ნაწილი იწარმოებოდა თხევადი სახით. ასევე იყო სპეციალური საპარსი საპონი. არსებობს ჩანაწერი, რომ 981 წ. ასეთი საპარსი საპონი იყიდებოდა 3 დირჰემად. ისეთი საპნები, როგორიც დღეს ვიცით, ისტორიული არაბული საპნების შთამომავლები არიან. ცნობილი არაბი ექიმი იბნ სინა (ავიცენა), რომელიც მე-11 საუკუნეში ცხოვრობდა, ურჩევდა საპნის გამოყენებას მხოლოდ კეთროვანის დასაბანად. მათ, ვინც ჯანმრთელი იყო, თიხა შესთავაზა. XIX საუკუნის შუა ხანებში მსოფლიოში განსაკუთრებით პოპულარული გახდა ბელდის შავი საპონი, რომელიც შესანიშნავად ასუფთავებს კანს და შლის ტოქსინებს. ეს კონკრეტული ტიპის საპონი პირველად მაროკოში გამოჩნდა. იგი მზადდება ექსტრა ვირჯინიის ზეითუნის ზეთში დაფქული მწვანილის, კენკრის, ხილის, სანელებლებისა და ეთერზეთების დამატებით ძველი ბერბერული რეცეპტის მიხედვით. საპონი, ისევე როგორც ყველი და ღვინო, ასევე უნდა მომწიფდეს. და ასაკთან ერთად, უცნაურად საკმარისია, საპონიც უმჯობესდება. „ძველი“ საპონი უფრო ნაზია, უფრო ქაფდება და ნაკლებად აღიზიანებს კანს. მსოფლიოში ყველაზე ძვირადღირებული საპონი, კატარი, ხელნაკეთია ლიბანში, ერთ-ერთი ადგილობრივი მეწარმის საოჯახო ლაბორატორიაში: 160 გრამიანი ფილა 2800 დოლარი ღირს. გარეგნულად, ეს არის ყველაზე გავრცელებული ლიბანური ზეთისხილის საპონი, მაგრამ შეიცავს 5 გრ ალმასს და 17 გრ ოქროს ფხვნილს. პლანკის მიერ წარმოებული COR SILVER SOAP საპონი კონკურენციას უწევს ლიბანურ საპონს ღირებულებით: ამ ელიტარული საპნის 120 გრამიანი 125 დოლარი ღირს, ასეთი პროდუქტის კილოგრამი 1041 დოლარი ეღირება. იგი მზადდება აბრეშუმის ბოჭკოს, ნატურალური ვერცხლის, ოთხი სახის კოლაგენისა და ქიტოზანისგან კრაბის ჭურვიდან.
ყველაზე დიდი საპონი. მსოფლიოში ყველაზე დიდი საპონი უკრაინაში, სევასტოპოლში დამზადდა. 2011 წელს პროცედურაში მონაწილეობა მიიღეს საპნის მწარმოებლებმა მთელი ქვეყნის მასშტაბით. უზარმაზარი ზომის საპონი შევიდა გინესის რეკორდების წიგნში. რეკორდი, საპნის ბიზნესის სპეციალისტებმა აღბეჭდეს ქალაქ სევასტოპოლის სიმბოლო – მონუმენტი ჩაძირული გემებისთვის. მაგრამ სანამ უზარმაზარი საპნის წარმოებას გააგრძელებდნენ, საპნის მწარმოებლებმა ჩაატარეს კვლევა და მათ გაარკვიეს, თუ რომელი წინამორბედმა დაამყარა რეკორდი. აღმოჩნდა, რომ მსოფლიოში ჯერ არავის უცდია წარმოუდგენელი ზომის ჰიგიენური პროდუქტის დამზადება. მონაცემები გადამოწმდა როგორც ინტერნეტში, ასევე ოფიციალურ წყაროებში, მაგალითად, იმავე გინესის რეკორდების წიგნში.
ამიტომ, სევასტოპოლის საპონს შეიძლება ეწოდოს პირველი და ერთადერთი მსოფლიოში. ასევე გაურკვეველი იყო, რამდენი დრო და ძალისხმევა დასჭირდებოდა გიგანტური საპნის დამზადებას. ასე რომ სპეციალისტებისთვის განსაკუთრებით საინტერესო იყო საკითხი, რამდენ ხანში გამყარდებოდა საპონი. თუმცა შედეგმა ყოველგვარ მოლოდინს გადააჭარბა და დადებითი გამოდგა. საპნის მწარმოებლები 12 საათის განმავლობაში ასხამდნენ საპონს ყალიბში. შრომატევადი ძალისხმევის შემდეგ მიიღეს შემდეგი განზომილების შედეგი: სიგრძე 2 მეტრი, სიგანე 54 სანტიმეტრი და წონა 53 კილოგრამი.